Bài viết của Claudio Giunta và Gianluigi Simonetti, Luna dịch
Cả hai chúng tôi đều giảng dạy văn học Ý tại trường đại học, và câu hỏi mà sinh viên hay đưa ra cho chúng tôi là: họ có thể hoặc nên đọc những cuốn sách nào. “Nên đọc gì?” cũng là một trong những câu hỏi thường gặp nhất trong các khóa bồi dưỡng cho giáo viên.
Vì vậy, chúng tôi quyết định trả lời bằng cách lập một danh sách nhỏ, không phải những cuốn sách hay nhất trong lịch sử văn học, mà một phần nhỏ những cuốn sách chúng tôi thực sự thích và nghĩ rằng người khác, kể cả độc giả trẻ tuổi, có thể đọc một cách thích thú.
Nếu bạn muốn, danh sách này cũng có giá trị như lời khuyên về quà tặng Giáng sinh. Thông thường, khi đắn đo, bạn sẽ mua sách của người đoạt giải Nobel gần nhất (nhưng năm nay bạn không thể) hoặc sách của Bruno Vespa. Trong khi đó, rõ ràng là qua hơn hai nghìn năm lịch sử, phải có hàng nghìn, hàng vạn cuốn sách hay, bổ ích, quan trọng và thú vị hơn cuốn sách của người đoạt giải Nobel gần nhất hay Bruno Vespa. Chẳng cần quay ngược về quá khứ xa xôi, gợi ý của chúng tôi chủ yếu liên quan đến những cuốn sách được viết vào thế kỷ trước, bởi văn phong rõ ràng và hiệu quả ngay cả với người đọc “yếu”. Thời gian ở trường học cũng không có nhiều, các chương trình kết thúc bằng D’Annunzio, Pirandello hoặc Ungaretti, nên khi được hỏi “Hãy cho chúng tôi biết một cuốn tiểu thuyết mà bạn thích”, một nửa số người được hỏi đã trả lời Mattia Pascal quá cố hoặc Lạc thú. Tất nhiên đó là những tiểu thuyết quan trọng, nhưng ngoài ra còn nhiều hơn thế nữa: hay hơn, dễ chịu hơn, và thậm chí “nhẹ nhàng” hơn so với chất lượng thường được tìm kiếm, đặc biệt là vào dịp Giáng sinh.
Chúng tôi đang nói về sách một cách chung chung, bởi không chỉ tiểu thuyết và thơ tồn tại, và những người không thích truyện tưởng tượng cũng có thể đọc những bài tiểu luận, sách du lịch, hoặc thứ gì đó khác. Và chúng tôi cũng đề xuất những cuốn sách theo thể loại, hoặc “thứ yếu” theo một cách nào đó: không phải vì hợm hĩnh, mà bởi vì chúng tôi nghĩ rằng niềm vui đọc sách có được (và đôi khi trên hết) thông qua những cuốn sách thuộc thể loại này, cho phép người đọc trải nghiệm niềm vui ngay lập tức, để sau đó chuyển sang những niềm vui tương đương hoặc mạnh mẽ hơn, nhưng ít tức thời hơn, đầy đủ kiến thức hơn. Do đó, chúng tôi xin nhắc lại rằng đây không phải là Danh sách duy nhất (vẫn còn thiếu rất nhiều cuốn sách và tác giả tuyệt vời – bao gồm cả những cuốn sách yêu thích tuyệt đối của chúng tôi – nhưng chúng không phải là những cuốn chúng tôi sẽ cho học sinh trung học hoặc độc giả “yếu ớt” của mình đọc trước). Nó chỉ là một trong nhiều danh sách có thể; và đó là thị hiếu của chúng tôi (mà chúng tôi không biện minh: đó là một danh sách, không phải là một bài học hay một bảng xếp hạng).
Tiểu thuyết
Những cuốn tiểu thuyết tiếng Anh, tiếng Pháp và tiếng Nga thông thường của thế kỷ 19 vẫn ổn. Cần giải thích cho những người trẻ tuổi rằng, các tác giả chủ yếu viết để kiếm sống, và do đó sách của họ phải được đọc, tức là phải được mua. Do đó, không cần phải khiếp sợ trước tên tuổi của những nhà văn vĩ đại đó, bởi vì tiểu thuyết của họ hầu như luôn dễ dàng hơn, mượt mà hơn và thú vị hơn, và thường ít khoa trương hơn (cũng như vô cùng đẹp đẽ), so với những tiểu thuyết được tìm thấy ngày nay trên cửa sổ trưng bày của các hiệu sách.
Hãy thử Kiêu hãnh và Định kiến của Jane Austen, Đỏ và Đen của Stendhal, Đồi gió hú của Emily Brontë, Cha và Con của Turgenev, Dominique của Fromentin (một câu chuyện tình yêu lộng lẫy, ít được biết đến), Anna Karenina và Cái chết của Ivan Il’ic của Tolstoy, Tội ác và Trừng phạt của ông tổ truyện trinh thám Dostoevsky.
Cũng trong thế kỷ 20, có rất nhiều nhà văn có thể thu hút thanh thiếu niên (dĩ nhiên là đã yêu thích việc đọc): Lolita của Nabokov; Gatsby vĩ đại của Fitzgerald; Gia đình Buddenbrook của Mann; Người dưng của Camus.
Ít nổi tiếng hơn một chút, có Chuyện ma ám ở trang viên Bly của James, một truyện ma tuyệt vời (và những tiểu thuyết kinh dị hay khác của Stephen King, chẳng hạn It hay Trò chơi kinh hoàng); Mọi thứ trôi đi của Grossman lấy nhiều nước mắt; Cuộc đối đầu của Bellow giúp chúng ta hiểu cách xây dựng một câu chuyện hoàn hảo; Ngọn lửa phù hoa của Tom Wolfe và Kẻ sát nhân cuồng tín của Bret Easton Ellis giải thích tốt hơn Marx về cách thức hoạt động của đồng tiền; Máu lạnh của Capote giúp hiểu cách viết báo cáo (và làm thế nào bạn có thể yêu một kẻ sát nhân); Đồng quê nước Mỹ của Philip Roth; Sửa sai của Franzen; các tiểu thuyết miền Tây của Cormac McCarthy (nên bắt đầu với Ngựa hoang); Thước đo thế giới của Daniel Kehlmann bởi vì nó khiến bạn cười; Mở rộng trận địa và Các hạt cơ bản của Michel Houellebecq bởi chúng giải thích rất rõ những gì ngày nay không hoạt động ở phương Tây; Ngôi sao xa xôi của Roberto Bolaño, giải thích một cách hoàn hảo rằng giữa văn hóa và sự man rợ không hề có mâu thuẫn (mặc dù người ta thường nói điều ngược lại).
Chúng tôi không khuyên đọc Chàng Holden, nhưng khuyên đọc Tiểu thuyết với Cocaine của một nhà văn Nga bí ẩn tự xưng là Ageev, đó là một chàng Holden đen tối hơn, gây mê hoặc hơn, đáng nguyền rủa hơn.
Ngoài ra còn có một số lượng lớn các nhà văn Ý, những tên tuổi được tìm thấy trong sách giáo khoa ở trường, chẳng hạn Fenoglio (Một chuyện riêng tư, hoặc tuyển tập truyện ngắn Hai mươi ba ngày ở thành phố Alba, trong đó truyện cuối cùng Cơn mưa và cô dâu rất hay) hoặc Primo Levi (Hiệp định đình chiến), Pavese (Ngôi nhà trên đồi, hoặc Mặt trăng và đống lửa), Moravia, Sciascia (bất cứ cuốn nào, không chỉ riêng Ngày của cú).
Ít nổi tiếng hơn một chút, đó là cuốn Rubè tuyệt vời của Giuseppe Antonio Borgese: đây có lẽ là tiểu thuyết Ý hay nhất được viết giữa hai cuộc chiến tranh; Chị em Materassi vui nhộn của Palazzeschi được viết vài năm sau đó; Don Giovanni ở Sicilia và Antonio đẹp trai của Brancati (mọi tiểu thuyết của Brancati đều hay); Vị linh mục đẹp trai của Parise, người biết cách nói chuyện với người nghèo mà không ai khác có thể làm được; Nhà người khác của Silvio D’Arzo (ít được đọc, nhưng nó là một trong những câu chuyện hay nhất trong văn học Ý); Mảnh đời đắng cay của Luciano Bianciardi và Hội thảo thanh niên của Aldo Busi, giải thích rõ phải làm gì với cơn giận của một người; Aracoeli của Elsa Morante, giải thích người mẹ thực sự là gì (nếu bạn muốn biết người cha là gì, thì có Lunar Park của Ellis); Những âm tiết của Parise, trong đó giải thích rằng không có gì để giải thích.
Trong số những cuốn sách được xuất bản trong những năm gần đây mà chúng tôi thực sự thích có Lạm dụng của Antonio Franchini – thực tế đây không phải là tiểu thuyết, mà là câu chuyện điều tra về cái chết của nhà báo Giancarlo Siani, Người biệt lập nhỏ bé và Haiducii của Labranca (cả hai chúng tôi thích các tác phẩm của Labranca và tin rằng thanh thiếu niên cũng có thể thích nó, tuy nhiên không dễ tìm thấy ở hiệu sách); Người hầu của Luigi Pintor; Sinh ra hai lần của Giuseppe Pontiggia; Lây nhiễm của Siti; Những mối rằng buộc và Trò chơi khăm của Starnone.
Trong số các tiểu thuyết trinh thám, có Người phụ nữ chủ nhật của Fruttero và Lucentini (và cả Lúc nào là đêm). Dòng trinh thám hardboiled của Raymond Chandler và noir của James Cain; Cái kết biết trước của Geoffrey Holiday Hall; Thẩm phán và đao phủ và Lời hứa của Dürrenmatt; Tuần lễ trượt tuyết và Đối thủ (ngay cả khi nó không thực sự là tiểu thuyết trinh thám) của Emmanuel Carrère. Bạo lực hơn thì có bộ tứ Los Angeles của James Ellroy (Thược dược đen, Khoảng trống vô tận, Bảo mật L.A., Jazz trắng); Như con thú hoangcủa Bunker. Còn bạo lực hơn nữa? Những truyện Zanardi của Andrea Pazienza (là truyện tranh, nhưng “viết” nhiều hơn và mạnh mẽ hơn nhiều tiểu thuyết khác).
Truyện ngắn
Kinh điển mọi thời đại: Chekhov (mọi tác phẩm), Tolstoy (ví dụ Hạnh phúc gia đình hoặc Cha Sergius), Kafka (ví dụ Hoá thân, nhưng tất cả những tác phẩm khác nữa, đặc biệt là các truyện ngắn như Thông điệp từ Hoàng đế, Nỗi lo của người cha trong gia đình hoặc Người tuyệt thực), Schnitzler (ví dụ Quý cô Else hoặc Trò chơi lúc bình minh), Giả bộ của Borges (nên bắt đầu với Thư viện Babel), Nhà thờ lớncủa Carver, những tác phẩm siêu thực của Cortàzar, bắt đầu từ Truyện về Cronopios và Famas, Vị khách của Lalla Romano, câu chuyện kinh dị hoàn hảo Xổ số của Shirley Jackson. Gần chúng ta hơn về thời gian có tác giả Bolaño (ví dụ Những cuộc điện thoại), Alice Munro (ví dụ Vũ điệu của những bóng đen hạnh phúc, nhưng hầu hết các câu chuyện đều đẹp), George Saunders (ví dụ tuyệt phẩm Thác nước).
Tiểu luận
Các bài luận ở trường hơi đáng sợ vì chúng khó; tuy nhiên chúng rất hữu ích vì dạy cách lập luận về ý tưởng và suy nghĩ nên viết ra thế nào; và trong những trường hợp khả quan nhất, chúng cũng gây cười. Mọi nhà tiểu luận vĩ đại đều là nhà văn tài năng (chúng tôi không thể nghĩ ra một ngoại lệ thực sự nào), và thường xảy ra cả điều ngược lại: một trong những cuốn sách hay nhất của Kundera có lẽ là Nghệ thuật viết tiểu thuyết; và các bài tiểu luận văn học của Auden cũng rất đẹp (Bàn tay thợ nhuộm, Chiếc khiên của Perseo).
Chúng tôi say mê các bài tiểu luận Anglo-Saxon, phong cách Anglo-Saxon, vì vậy chúng tôi đề xuất các bài tiểu luận của George Orwell hơn là tiểu thuyết của ông (Trong bụng cá voi hay các bài tiểu luận khác được đăng trên tạp chí Meridiani), hoặc những bài tiểu luận của Gore Vidal (chỉ một phần nhỏ được dịch sang tiếng Ý: Chim hoàng yến và người thợ mỏ, Bộ ba Đế chế), hoặc tác phẩm tuyệt vời Căn phòng của riêng ta của Virginia Woolf, hoặc tuyển tập Thay đổi suy nghĩ của Zadie Smith, các báo cáo và đánh giá của David Foster Wallace tập hợp trong Xem xét con tôm hùm, các tiểu luận của Jonathan Franzen (Làm thế nào để ở một mình, Xa hơn nữa).
Trong số các nhà tiểu luận người Ý có Pasquale Villari với Những lá thư phương Nam và đặc biệt là bài tiểu luận Lỗi tại ai?; Natalia Ginzburg với Những đức tính nhỏ; Pasolini với Scritti Corsari, Chữ Lutheran và Mô tả của mô tả, hơi khó nhưng cho thấy bạn có thể nói về một cuốn sách hoặc một nhà văn theo nhiều cách tự do và bất ngờ; Ennio Flaiano với bất cứ tác phẩm nào (đặc biệt là Nỗi cô độc của Thần rừng); Leonardo Sciascia với bất cứ tác phẩm nào (bất cứ tác phẩm nào, từ Những giáo xứ Regalpetra cho đến Ký ức tương lai); Elsa Morante với Ủng hộ và phản đối bom nguyên tử; Carlo Fruttero và Franco Lucentini với Sự phổ biến của trì độn; Primo Levi với Người chết đuối và người được cứu sống.
Thơ
Chúng tôi sẽ nói ngắn gọn, vì có quá nhiều thơ, và cũng vì những nhà thơ mà chúng ta đọc do niềm vui thuần túy hay những bài yêu thích của chúng ta lại không nhiều. Và trong số này, những người có thể hoạt động mà không cần kiến thức cụ thể về thơ hiện đại thậm chí còn ít hơn. Do đó, chúng tôi khuyên bạn nên đọc những tác giả sau: Eugenio Montale (bắt đầu với Những cơ hội và Cơn bão); Vittorio Sereni (đặc biệt là Nhật kí Algeri và Công cụ của con người); Sandro Penna (tất cả các tác phẩm), một chút của Saba, trên hết là những bài thơ về tuổi trưởng thành và tuổi già của ông, như Ông lão và chàng thanh niên, một chút của Milo De Angelis (đặc biệt là những bài thơ trẻ trung như Trong tim trao gửi, T.S., hoặc Ánh sáng trên những miếu thờ). Elsa Morante, tiểu thuyết gia vĩ đại, không phải là một nhà thơ vĩ đại, nhưng bà cũng có một bài thơ ngắn tuyệt vời có nhan đề Vĩnh biệt (mở ra Thế giới được cứu bởi những đứa trẻ). Bên ngoài nước Ý có Philip Larkin, Iosif Brodsky, Czeslaw Miłosz, Auden (đặc biệt là chàng trai Auden của Một lúc khác); và đương nhiên là Baudelaire (một trong hai chúng tôi yêu thích Cuộc sống phía trước, người còn lại thích Gửi người qua đường, cả hai đều thích Chạng vạng tối), và có lẽ Emily Dickinson. Một trong hai chúng tôi thích một số tác giả người Nga, như Mandelstam, người còn lại thì ít hơn.
Sách du lịch
Thanh thiếu niên thường thích thể loại này, và cũng có thể sử dụng làm mẫu cho bài tập hoặc làm theo. Ngày nay, hầu như mọi người đều đi du lịch, và mô tả nơi bạn đến hay những người bạn gặp là một cách hay để học viết, hoặc ít nhất là để chú ý đến những điều xung quanh.
Về Nhật Bản, Trung Quốc và phương Đông nói chung, có sách của Fosco Maraini, đặc biệt là Giờ Nhật Bản và Bí mật Tây Tạng, rất hay và rất uyên bác (nhưng cũng khá đắt vì có nhiều ảnh); Bangkok của Lawrence Osborne; Đường đến Oxiana của Robert Byron; Những lạm dụng khác của Aldo Busi; các báo cáo chiến tranh của Parise (Các cuộc chiến chính trị); Một vùng bóng tối tại Ấn Độ và Trung thành đến tận cùng cay đắng của Naipaul tại các quốc gia Hồi giáo không phải Ả Rập. Về Bắc Cực có Giấc mơ Bắc Cực của Barry Lopez. Nhưng trên hết, đặc biệt là đối với thanh thiếu niên, Một điều hay ho mà tôi sẽ không bao giờ làm lại nữa của David Foster Wallace, rất rất buồn cười, trong cơn hoảng hồn của nó. Nhưng ngoài ra, ngược dòng thời gian hơn nữa, có Biên niên sử nước Ý của Stendhal; và ngoài ra, về nhân chủng học, có Vùng nhiệt đới buồncủa Lévi-Strauss và Nhà hàng hải Tây Thái Bình Dương của Malinowski.
Tạp chí
Đặt mua tạp chí là điều tuyệt vời và là món quà tuyệt vời. Nếu người đặt mua hoặc người nhận quà biết tiếng Anh, chúng tôi đề xuất New York Review of Books, hoặc New Yorker, hoặc The Atlantic. Nếu người đó biết tiếng Pháp thì So foot. Nếu không biết ngôn ngữ và lại thích hình ảnh, thì có tạp chí Vogue. Chúng trông tuyệt vời trên bàn phòng khách, ngay cả khi không đọc. Với phiên bản trực tuyến miễn phí, bạn có thể đọc các cuộc phỏng vấn hay với các nhà văn của Paris Review. Trong số những người Ý, chúng tôi thích Una città ít được biết đến nhưng rất xuất sắc. Và, ồ, vâng, tạp chí Internazionale!
__________
*Ghi chú: người dịch bài viết này đưa nguyên tên tiếng Việt các tác phẩm đã dịch sang tiếng Việt và xuất bản tại Việt Nam và dịch tiêu đề các tác phẩm chưa được dịch sang tiếng Việt theo ý cá nhân.
