1300
Dante Alighieri (1265-1321) là cha đẻ của văn học và ngôn ngữ Ý. Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông, La commedia – Thần khúc, là một trong những kiệt tác của văn học thế giới và được coi là điểm tham chiếu đối với ngôn ngữ Ý hiện đại.
1500
Thời kì Phục hưng ảnh hưởng to lớn đến văn học cũng như đối với nghệ thuật. Trong tất cả các nhà văn, Ludovico Ariosto (1474-1533), tác giả của Orlando furioso – Orlando giận dữ, là người nói lời vĩnh biệt châm biếm thế giới của các hiệp sĩ và tráng ca trung cổ.
1700
Ở Ý, các nhà hát phát triển nhờ công của Carlo Goldoni (1707-1793). Những vở hài kịch sân khấu của ông (như La locandiera – Chủ nhà trọ, La servitore di due padroni – Đầy tớ của hai ông chủ) hiện vẫn được trình diễn khắp nơi, gặt hái thành công rực rỡ.
1800
Đây là thời kỳ chủ nghĩa lãng mạn. Trong thơ ca, Ugo Foscolo (1778-1827) và Giacomo Leopardi (1798-1837) đề cao giá trị của ảo tưởng trước thực tế trái ngang.
Trong văn xuôi, Alessandro Manzoni (1785-1870) viết cuốn tiểu thuyết đầu tiên của văn học Ý: I promessi sposi – Người đính ước, mà cho tới ngày nay vẫn được mọi sinh viên Ý đọc.
Với Giovanni Verga (1840-1922), thì một thời kì mới bắt đầu, đó là chủ nghĩa hiện thực. Trong đó, thực tế được mô tả theo cách phân tích hơn, nhưng với kết quả bi quan không kém gì chủ nghĩa lãng mạn.
1900-1950
Italo Svevo (1861-1928) cho ra đời La coscienza di Zeno – Lương tâm của Zeno, cuốn tiểu thuyết tâm lý đầu tiên, một thể loại cho tới thời bấy giờ vẫn chưa được biết đến ở Ý.
Về thơ ca, những tên tuổi lừng lẫy nhất thời kỳ này là Giuseppe Ungaretti và Eugenio Montale, hai trong số những nhà thơ lớn của châu Âu thế kỷ 20.
Về tiểu thuyết, bên cạnh Moravia và Calvino, chúng ta còn phải kể đến Natalia Ginzburg, Leonardo Sciascia và Cesare Pavese.
1950-2000
Il nome della rosa – Tên của đoá hồng, của Umberto Eco, là cuốn sách bán chạy trên toàn thế giới. Trong số những tác giả mới được độc giả yêu mến, chúng ta hãy nhớ đến Alessandro Baricco, và gần đây là Nicolò Ammanniti.
Cuối cùng, thật thú vị khi lưu ý đến hiện tượng Camilleri, tác giả lớn tuổi chuyên viết tiểu thuyết trinh thám, thường xuyên đứng đầu bảng xếp hạng những cuốn sách được đọc nhiều nhất ở Ý.
Cũng rất nổi tiếng ở nước ngoài là một số nhà văn Ý đương đại: Oriana Fallaci (Lettera a un bambino mai nato – Bức thư gửi một đứa trẻ chưa chào đời, Un uomo – Một người đàn ông, Insciallah), Elsa Morante (Menzogna – Dối trá và Sortilegio – Đánh vần), Dacia Maraini (Bagheria, La lunga vita di Marianna Ucria – Cuộc đời dài của Marianna Ucria), và Susanna Tamaro (Va dove ti porta il cuore – Đi đến nơi trái tim dẫn lối, Anima Mundi).
Giải Nobel
Cho đến nay, có 6 người Ý được trao giải Nobel văn học: đầu tiên là nhà thơ Giosuè Carducci vào năm 1906, người thứ hai là tiểu thuyết gia Grazia Deledda vào năm 1926, tiếp theo là Luigi Pirandello vào năm 1934, nhà thơ Salvatore Quasimodo (Ed è subito sera – Và trời sập tối) vào năm 1959 và Eugenio Montale (Ossi di seppia – Mai mực) vào năm 1975.
Năm 1997, thật ngạc nhiên, giải Nobel đã được trao cho Dario Fo, nhà văn và diễn viên sân khấu hài kịch, đôi khi mang tính cách mạng, nhưng luôn độc đáo và thú vị. Trong số các tác phẩm nổi tiếng nhất của ông có Mistero buffo – Bí ẩn khôi hài và Morte accidentale di un anarchico – Cái chết tình cờ của một kẻ vô chính phủ.
